Horoz ve Fok Balığı olmak üzere iki sembolü olan Foça mitolojik, arkeolojik, tarihi, doğa ve kentsel sitin bir arada olduğu özgün bir ilçedir. Siren Kayalıkları, Şeytan Hamamı, Taş Ev ( Anıt Mezar ), Beş Kapılar ( Ceneviz ) Kalesi, Osmanlı dönemine ait Dış Kale, Fatih Camii, Kayalar Camii, Hafız Süleyman Camii ve Osmanlı Mezarlığı ile Ege mimarisinin özelliklerini taşıyan sivil mimari yapıları, Foça nın çevre değerlerini zenginleştiren unsurlardır.
Yunanistan daki Dor istilasından kaçarak Ege sahillerine çıkan ve burada Smyrna dahil bir çok yerleşim yeri kuran İonların kurdukları önemli merkezlerden biri de Foça dır. Antik Foça kenti 12 İon birliğine dahil olup, Aiolis bölgesinde yer alır. Antik kent Phokaia adını foklardan alan Foça, döneminde önemli bir liman ve deniz gücüne sahipti . Foça elindeki deniz filosu ile, Korsika da Alain, Pastum yanındaki Velia, Marsilya ve İspanya'nın doğu kıyılarında yer alan kentlerde koloniler kurmuştur. Foça, Pers, Büyük İskender, Cenevizliler, Osmanlı dönemlerini yaşamıştır.
İ.Ö.7.yüzyıldan başlayarak hızlı bir yükselme dönemine giren Phokaia kenti, Heredot a göre denizcilikte büyük gelişme göstermiştir. 50 kürekli ve 500 yolcu taşıma gücünde, hızlı tekneler kullanan Phokaialılar, uzun deniz yolculuğuna çıkan ilk Helenlerdir. Adriyatik Etruria, İberia ve Tartessos u Helen dünyasına tanıtmışlardır.
Siren Kayalıkları
Fok balıklarını andıran adacıklardan oluşan bu kayalıkların en büyüğü Orak Adası kayalıklarıdır. Homeros destanında yer alır ve yolunu şaşıran gemilerin çarptıkları kayalıklar olarak söz edilir. Fok balıklarını andıran adacıklardan oluşan bu kayalıkların en büyüğü Orak Adası kayalıklarıdır.
Şeytan Hamamı
Çan tepesinin eteğinde yer alan ve kaya mezar tipinde olan yapı, Şeytan Hamamı olarak bilinmektedir. İlçe merkezine 2 km. uzaklıktadır.
Taş Ev
Foça ya 10 km. kala yol kenarında yükselen bu kaya anıt mezarı, yarı yontulmuş şekildedir. Pers etkisinde inşa edilen yapı Lykia - Lydia geleneğinde inşa edilmiş olup, M.Ö.4. yüzyıla tarihlenmektedir.
Beş Kapılar Kalesi
Bu antik Kale Michel Paleoloc tarafından 1275 yılında Cenevizli Manuel Zacharna ya verilmiş ve zaman içerisinde Cenevizliler tarafından surları onarılmıştır. Phokaia nın 1455 yılında Osmanlı topraklarına katılmasından sonra surlar onarılarak bugün dokuz tanesini ayırt edebileceğimiz kulelerle donatılmıştır. Beş Kapılar da bugün Açıkhava Tiyatrosu olarak kullanılan bölüm ise kayıkhane'idi. Giriş kapısının üzerinde yer alan yazıta göre, bu onarımı Kanuni Sultan Süleyman'ın 1533 - 1541 yılları arasında Saruhan Sancak Beyliği yapan oğlu Sultan Mustafa Han'ın oduncusu Silahtar İskender Ağa 1538 - 1539 yıllarında yaptırmıştır.
Dış Kale
Foça nın güney batısındaki Kale Burnunda ' Dış Kale ya da Ceneviz Kalesi ' diye anılan kale, kaynaklara göre 1678 yılında bölgeyi korumak için stratejik bir noktada, Osmanlılar tarafından, bir boğazkesen olarak yapılmıştır. Bir burun üzerinde yer alan Kale, doğuda savunma amacıyla anakaradan büyük bir hendekle ayrılmıştır. Sualtı arkeolojik araştırmaları sırasında kalenin açıklarında denizin dibinde taş gülleler bulunmuştur. Bu gülleler, kaleden düşman gemilerine mancınıkla atılmış olduğu düşünülmektedir.
Foça Adaları
Foça nın önlerinde yer alan altı ıssız adadan oluşan bir ada grubudur. Bunlar: Orak Adası, İncir Adası, Kartdere Adası, Fener Adası, Hayırsız Ada ve Metalik Adadır. Orak Adasının güney kıyısında uzun bir çalılık kumsal, yine orak ile Hayırsız ve Kartdere de 80 metre yüksekliğine ulaşan dik yarlar bulunur. Özellikle İncir Adası, turistler ve bölge halkı tarafından piknik alanı ve plaj olarak kullanılmaktadır. Adalar ve çevresindeki koylar, Türkiye deki son Akdeniz foku kolonilerinden birini barındırır.
Foça Evleri
Geleneksel Foça evlerini Kule evler, Bitişik Düzen Evler, Tek Ev Tipi olmak üzere başlıca üç grupta incelenebilir. Kule evler; Foça nın dışında, terk edilmiş ya da halen yerleşme yeri olan köylerde, dağınık olarak tek ya da toplu durumda bulunurlar. Yüksekliklerinin cephe genişliğinden daha fazla olması nedeniyle kule ev diye adlandırılırlar .Bitişik Düzen Evler; bu evler bir sokak içerisinde karşılıklı ve bitişik düzende, yan yana yapılmışlardır. Bitişik düzen evlerde ön bahçe yoktur, yapılar doğrudan sokağa açılır. Tek Ev Tipi; ayrık düzende, sıvasız yığma taş yapılardır.
Foça halkının geçim kaynağı turizm kadar balıkçılığa da dayanmaktadır. Foçalıların yüzyıllardır tek değişmeyen gerçeği hayatlarını denizden kazanmalarıdır. Ataları gibi denizci olan Foçalılar inançlı ve özgürdürler.
Balık çeşitlerinin zenginliğinden dolayı yöre, Ege sahillerindeki önemini korumaktadır. Foçalı balıkçılar sayesinde barbun, mercan, çipura, levrek, kefal, mezgit gibi lezzetli balıkları hemen hemen her gün taze ve ucuz olarak bulmak mümkündür. Günbatımının kızıllığında balıkçılar çaylarını yudumlarken, onların ağlarında toplanmış balıklar Foça nın konuklarına sunulmak üzere restoranlarda hazırlanmaktadır.
Foça Panorama