Doğa, Türkiye nin güneybatı ucundaki Datça Yarımadası na altı milyon yıllık kumul bağışlamış. Bu kumul ekolog, jeolog, orman ve toprak bilimcisi Prof. M. Doğan Kantarcı nın araştırmalarına göre 6 milyon yıllıkmış. Datça nın doğu kıyısındaki Eski Knidos arkeoloji kazılarında olduğu gibi bu kumulun da fosil kumu olduğunu saptanmış. Kumulda sünger taşları ve delikli çakıl taşları bulunmuş. Bu taşların Nisiros adasındaki volkan patlaması sonucu buraya gelmiş olabileceği düşünülüyor. Volkanik sünger taşlarının Gebekum da beş metre yüksekliğe kadar ulaşan kumullara nasıl dönüştüğü ise şöyle açıklanıyor.
Birkaç milyon yıl önce, üçüncü zamanın ( tertier ) sonunda, pliosen de Akdeniz şimdiki şeklini almış. Denizin yüzeyi büyük bir olasılıkla ara buz dönemi nedeniyle şimdikinden altı metre daha yüksekmiş. Aynı zamanda tektonik hareketlerle doğuda Emecik taraflarındaki dağ kütlesiyle batıda Datça nın arkasındaki dağ kütlesi, bunların arasında da bugünkü Kızlan Köyü çevresindeki dar ve alçak alan oluşmuş. Burası yaklaşık altı milyon yıl önceki volkan patlamasının pliosen tortullarıyla doluymuş.
Kızlan Düzlüğünün kıyısında ve düzlüğün içinde kumla çakıl 2. pliosende taban suyundaki kalsiyum karbonatla karışmış. Bu karışım, deniz yüzeyinin alçalmasıyla atmosferde taşlaşmış ve betonlaşmış. Bugün hala kıyıda görülen yalı taşları böylesi tortul taşlaşmalarmış. Bu betonlaşma olayı bugün de sürmekte olup yaklaşık altı milyon yıllık kumulu deniz dalgalarına karşı doğal olarak korumaktaymış.
Kumul geçen 6 milyon yıllık süre içinde meydana gelmiş tüm yaşam biçimlerini fosil tortullar halinde barındırmakta olup Akdeniz in tektonik - jeolojik geçmişine tanıklık etmektedir. Akdeniz in bu bölümünde dünyamızın pliosene yani üçüncü zamanın sonuna kadar uzanan geçmişini inceleyebilme şansını sunan bu doğa harikası kumul bilim adamlarının, araştırmacıların yanı sıra öğrencilerin de incelemeleri, öğrenmeleri için son derece değerli bir fırsatı sunuyor bizlere.
Bakanlar Kurulu 1990 da Prof. Kantarcı ve diğer bilim adamlarının yayınladıkları rapora dayanarak bu bölgeyi doğal sit alanı ilan etmiş. Ancak Ankara dan gelen koruma kararı kağıt üstünde kalmış. Bedava kum peşinde olan inşaatçılar 2004 ün ilkbaharına kadar kumulu ve ekolojik sistemi tahrip etmişler ve inşaat molozlarını buraya atmışlar. Bir sörf kulübü ile iki tatil sitesinin inşaatını üstlenen girişimciler, tatilciler denize kolay girebilsinler diye kumulu koruyan yalı taşlarını kırıp sökmüşler. Çevre bilinci gelişmiş Türk, Lihtenştaynlı, İsviçreli, İtalyan ve Alman uyruklu bireylerin katkılarıyla 2004 ilkbaharında Gebekum un çevresi çitlenerek bu iki türlü tahribata son verilmiş. Bu etkin koruma tedbiri, kısa adı daçev olan Datça Çevre ve Turizm Derneği nin yerel, bölgesel ve merkezi devlet dairelerine sunduğu gerekçe ve taleplerle, onları ikna etmesiyle mümkün olmuş. Gebekum un inşaat molozları ve diğer atıklardan temizlenmesine Datça Jandarma Komutanlığı da büyük destek vermiş.
Son zamanlarda gerçekleştirilmesi düşünülen Gebekum Koruma Projesi ne göre, çit boyunca dikilecek olan 1300 kadar çeşitli ağaç ve çalılarla oluşturulacak koruma şeridi ile hem rüzgarın tahribatı önlenmiş hem de kumulda yaşayan hayvanlara gölge ve barınak sağlanmış olacak, böylece Gebekum, ciddi biçimde zarar gören ekolojik sistemindeki dengesine yeniden kavuşacak. Var olan ağaçlara gerekli işlemler uygulanacak, sık çalıların altları hayvanların geçebilecekleri kadar açılacak.
Koruma Projesi nin diğer aşamasında, Gebekum içinde hayvanların su ihtiyacını karşılayacak yalaklar, yönlendirme levhaları, rehber eşliğinde bilgilendirici, eğitici turlar, ve kumulun tanıtımı öngörülmektedir. Özellikle öğrenciler için öğretici geziler düzenlenerek bu doğa harikası ve Akdeniz in pliosen den ( üçüncü dönemin sonundan ) bu yana olan gelişmesi tanıtılarak genç kuşakların Gebekum u benimsemesi sağlanacak.
Kıyı boyunca uzanan yalı taşlarının koruduğu kumul, kendine özgü ekolojik sisteminde 5 i yöreye özgü olmak üzere 100 den fazla bitki türü ile 19 kuş türüne yaşam ortamı sağlamaktadır. Umarız proje kapsamında yapılması öngörülen işlemler hayata çabuk geçer. Burada söz konusu olan fosil kumuludur. Biz bunu tahrip edersek, yeryüzü tarihini araştırabileceğimiz böyle bir yeri bir daha bulamayız.